Buğdayın atası olarak söylenen Siyez Buğdayı, genetiği değişmemiş en doğal buğday türüdür. Her yöree farklı adlandırılan siyez buğdayına, bazı yörelerimizde “SİYEZ”, “IZA”, “KAVILCA” ve “KAPLICA” isimleriyle anılıyor. Kastamonu şivesiyle “GABULCA” da deniliyor. “Siyez Buğdayı“, Atalık tohum olarak da bilinir.
Kastamonu’da yetişen “Siyez Buğdayı” hasatı Temmuz ayı sonu – Ağustos ayı başı gibi hasat olgunluğuna gelir. (Baharda ekilen siyez buğdayı, güzün ekilen siyez buğdayına göre bir hafta kadar daha geç hasat olgunluğuna gelir.) Tarım ve Orman Bakanlığınca “Mergüze” ve “Ata siyez” isimleriyle tohumu “tescillenmiştir”.
Siyez Buğdayı Nedir?
“Buğdağın Atası” Siyez Buğdayı, dünyada bilinen ilk “buğday” olarak biliniyor. Siyez Buğdayı, dünyanın en eski ve en yararlı buğdayı olarak bilinmektedir. Genetiği değişmemiş Triticum boeoticum türünden yabani buğday türünün kültüre alınmış formudur. Triticum dicoccum buğdayı ile birlikte erken dönemde kültüre alınan buğday türlerindendir. Siyez buğdayı yüksek miktarda antioksidan içerdiği için hücre yapısını da korumaktadır. Folik asit miktarı yüksek olan siyez buğdayı anne sütünü arttırdığı için genellikle hamilelik dönemlerinde çokça kullanılır. Siyez Karakılçık gibi atalık tohumlar arasındadır. Bu tohumlar arasında Kamut, Kavuzlu, Kavılca da vardır.
Geçmişi Hitit medeniyetine uzanan buğday çeşidine o dönemde zız ismi verilmiştir. Zaman içerisinde her yörede farklı isim ile anılmaya başlanmıştır. Yazımızın ilk girişinde belirttiğimiz gibi bu isimler. SİYEZ, IZA, KAVILCA ve KAPLICA olarak adlandırılmıştır. Kastamonu ilçesinde şivesiyle GABULCA da denilmektedir. Bilimsel adı Triticum monococcum, ingilizce olarak ise “Einkorn Wheat” yani küçük kızıl buğday denilmektedir.
Siyez Buğdayı Nerede Yetişir?
Siyez buğdayı dünya üzerinde Fas, Fransa, Balkanlar ve Türkiye’de yetişir. Siyez buğdayı ilk defa Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde ortaya çıkmıştır. Türkiye genelinde en çok Kastamonu şehrinde yetişmektedir. Kastamonu’ nun İhsangazi, Seydiler, Devrekani ve Taşköprü ilçelerinde siyez buğdayı tarımı çok fazla yapılmaktadır.
Siyez buğdayı her türlü zor duruma karşı dayanıklıdır. Siyez buğdayı kurak şartlarda ve fakir topraklarda yetişebilir. En verimsiz topraklarda bile filiz verir. Her türlü bitki hastalığı ve zararlılara karşı da dayanıklı bir ürün olarak bilinmektedir. Siyez buğdayı genel ekmek buğdaylarına göre daha fazla sarı lutein içermektedir. Siyez buğdayı düşük bir glisemik indekse sahiptir. Sağlıklı beslenmek isteyenlerin sıkça tercih ettiği buğdaydır.
En verimsiz topraklarda bile yetişen buğdayın sulanmaya, ilaçlanmaya ve gübrelenmeye ihtiyacı yoktur.
Siyez buğdayı toplanıp kaynatıldıktan sonra kurutulur. Ayrıca tamamen de geleneksel yöntemler ile taş değirmenlerde yarılarak elde edilir. Kastamonu genelinde 14000 dekarlık siyez buğdayı ekim alanları bulunuyor. Kastamonu ilçeleri Türkiye genelinin siyez buğdayı ihtiyacının neredeyse tamamını karşılıyor.
Siyez Buğdayının Özellikleri Nelerdir?
- Siyez buğdayı günümüz modern buğdaylarından farklı olarak 2n=14 kromozomludur. Günümüz modern buğdaylarının kromozom sayıları ise 2n=42 ye kadar çıkmaktadır.
- Düzenli tüketildiği takdirde siyez buğdayı bağırsak kanserini önlemektedir.
- Siyez bulgurunun glisemik indeksi oldukça düşüktür.
- Radyasyona karşı çok dayanıklı olması sebebiyle bazı ülkelerde savaşlara karşı stoklarda bekletiliyor.
- Yüksek oranda minerale sahip olduğundan mide rahatsızlıklarına iyi gelir.
- Yağ oranı düşük olduğu için kolesterol de içermemektedir.
- Protein değeri yüksektir.
- Protein değeri yüksek olduğu için karbonhidrat değeri de çok düşüktür.
- B1 vitamini yoğunluğunun fazla olmasından dolayı sinir ve sindirim sistemine iyi gelir.
- Siyez bulgurunun başakları tek tanelidir. Aynı zamanda kavuzlu bir yapıları da vardır.
- Siyez buğdayı yüksek oranda folik asit düşük miktarda karbonhidrat barındırır.
- Düşük glisemik indekse sahip olan siyez buğdayı B12 vitamini açısından da zengindir.
- Siyez buğdayının içerisinde yüksek miktarda sodyum, potasyum, magnezyum ve kalsiyum bulunmaktadır.
- Şeker hastaları ve kabızlık gibi problemi olanlarla beraber diyet yapanlar için de uygun bir besindir.
- Uzun süre küflenmeden kullanılır.
- Folik asitten oldukça zengindir. Hamilelere ve bebeklere faydası vardır.
- Kalp ve damar sağlığını olumlu etkiler, ayrıca kolesterolü düşürmeye yardımcıdır.
- Cildi besler ve kırışıklıkların azalmasına yardımcı olur.
- Siyez buğdayı içeriği besleyici olmakla birlikte una dönüştürülürken de faydalarından eksilme olmayan bir türdür.
- Göz sağlığı için önem taşıyan lütein içerir.
- Lifli olmasından dolayı aşurelik buğday olarakda tercih edilir.
- Tokofrerol ve fenolik içeriğinden dolayı antioksidandır.
Siyez Buğdayı Kalori ve Besin Değeri
- Yaklaşık 80 gram gelen 1 su bardağı siyez buğdayı 270 kalori değerine sahiptir.
- Yaklaşık olarak 8 gram protein içerir. B vitaminleri, E vitamini ve K vitamini içeren besin sodyum, potasyum, kalsiyum ve demir açısından zengin bir besindir. Ayrıca selenyum ve folik asit barındırır.
- Bulgur ya da un haline gelen siyez buğdayı lezzeti ve faydaları ile 10 bin yıldan beri yerini koruyan bir besindir.
