Öğrenilmiş Çaresizlik Nedir? Neden Olur? İnsan doğası gereği zorluklarla karşılaşabilir ve bazen bu zorluklarla başa çıkmak için çözüm bulmak zor olabilir. Ancak, bazı durumlarda, sürekli bir başarısızlık hissiyle karşılaşmak, kişinin umutsuzluğa kapılmasına ve Öğrenilmiş Çaresizlik durumuna düşmesine neden olabilir. Öğrenilmiş Çaresizlik bireyin sürekli olarak kontrolünü kaybettiğine, durumları değiştiremeyeceğine ve sonuçları etkileyemeyeceğine inandığı bir durumu ifade eder. Bu durumda, kişi, olumsuz sonuçların kaçınılmaz olduğuna ve kendi eylemlerinin bir etkisi olmadığına inanır.
Bu tür çaresizlik genellikle tekrarlayan başarısız deneyimlerden kaynaklanır. Bir kişi, çeşitli çabalara rağmen istediği sonucu elde edemezse, zamanla kendisini başarısızlıkla ilişkilendirir. Bu da kişinin gelecekteki deneyimlerini etkileyebilir; örneğin, yeni bir görev veya sorunla karşılaştığında, başarısızlıkla sonuçlanacağına dair önyargılı bir yaklaşım sergileyebilir.
Öğrenilmiş çaresizlik, duygusal ve zihinsel sağlığı olumsuz etkileyebilir. Kişi kendini umutsuz, çaresiz ve değersiz hissedebilir. Motivasyon eksikliği, depresyon, kaygı ve genel yaşam memnuniyetsizliği gibi sorunlar ortaya çıkabilir.
Bu durumun üstesinden gelmek için ise önemli adımlar atılabilir. Öncelikle, kişiye yardımcı olabilecek destek sistemleriyle iletişim kurmak önemlidir. Ayrıca, olaylara daha objektif bir bakış açısıyla yaklaşmayı, başarıyı parçalara bölmeyi ve küçük adımlarla ilerlemeyi öğrenmek, öğrenilmiş çaresizlik duygusunu azaltmaya yardımcı olabilir. Bunun yanı sıra, psikolojik destek almak da bu süreçte oldukça etkili olabilir.
Unutmayın, herkes zaman zaman zorluklarla karşılaşabilir ve başarısızlık hissi yaşayabilir. Ancak, bu duyguların kalıcı olmadığını ve değişebileceğini bilmek önemlidir. Öğrenilmiş çaresizlik duygusunu aşmak, kişinin hayat kalitesini ve mutluluğunu artırabilir.
Öğrenilmiş Çaresizlik Nedir?
Öğrenilmiş Çaresizlik, bir kişinin tekrarlanan başarısızlık deneyimleri sonucunda, karşılaştığı zorlukları aşabileceğine inancını kaybetmesi ve çözüm aramaktan vazgeçmesi durumudur. Bu durum, kişinin kendini güçsüz, etkisiz ve depresif hissetmesine yol açar. Örneğin, yeni bir görev veya sorunla karşılaştığında, başarısızlıkla sonuçlanacağına dair önyargılı bir yaklaşım sergileyebilir.
Öğrenilmiş çaresizlik, ilk olarak hayvanlar üzerinde yapılan deneylerle ortaya çıkarılmıştır. Bu deneylerde, kaçamayacakları elektrik şoklarına maruz bırakılan köpeklerin, daha sonra kaçabilecekleri bir alan sunulduğunda bile, bunu denemekten kaçındıkları görülmüştür. Benzer şekilde, insanlar da stresli ve travmatik durumlarda, kontrol edemedikleri olaylara maruz kaldıklarında, öğrenilmiş çaresizlik geliştirebilirler.
Öğrenilmiş çaresizlik, kişinin hayat kalitesini düşürür ve başka psikolojik sorunlara yol açabilir. Öğrenilmiş çaresizlik, duygusal ve zihinsel sağlığı olumsuz etkileyebilir. Kişi kendini umutsuz, çaresiz ve değersiz hissedebilir. Motivasyon eksikliği, depresyon, kaygı ve genel yaşam memnuniyetsizliği gibi sorunlar ortaya çıkabilir. Öğrenilmiş çaresizliği aşmak için, kişinin öncelikle bu durumun farkına varması ve olumlu düşünmeye çalışması gerekir. Ayrıca, profesyonel bir yardım almak, kişinin kendine güvenini artırmak ve başarı hissini yeniden kazanmak için faydalı olabilir.
Öğrenilmiş Çaresizlik Neden Olur?
Öğrenilmiş çaresizlik, kişinin sürekli başarısızlık deneyimleri yaşamasıyla ortaya çıkar ve genellikle birkaç ana etken tarafından şekillenebilir:
- Tekrarlayan Başarısızlıklar: Bir birey sürekli olarak aynı türden başarısızlık deneyimlerini yaşarsa, bu durum, kişinin kendisini başarısızlıkla ilişkilendirmesine ve gelecekte de başarısızlık yaşayacağına dair inançlar geliştirmesine yol açabilir. Bu da öğrenilmiş çaresizlik duygusunu pekiştirebilir.
- Dış Kontrol İnancı: Kişinin yaşadığı olumsuz olayları, kendisinin değil de dış faktörlerin kontrol ettiği düşüncesi de öğrenilmiş çaresizliği besleyebilir. Örneğin, “Bu durumu değiştiremiyorum, çünkü dış etkenler benim üzerimde kontrol sahibi” düşüncesi kişiyi çaresizlik duygusuna sürükleyebilir.
- Negatif Deneyimler: Geçmişte yaşanan olumsuz deneyimler, kişinin gelecekteki benzer durumları aynı şekilde algılamasına neden olabilir. Bu deneyimler, kişinin kendisini başarısız hissetmesine ve kontrolünü yitirdiğine inanmasına neden olabilir.
- Olumsuz İçsel Konuşmalar: Kişinin kendi içsel konuşmaları, olumsuz düşünce kalıplarını pekiştirebilir. Sürekli olarak “başarılı olamayacağım”, “her şey hep kötü gidecek” gibi olumsuz ifadeler kullanmak, öğrenilmiş çaresizlik duygusunu güçlendirebilir.
- Model Alma ve Öğrenme: Çocukluk döneminde çevredeki rol modellerden veya yetişkinlerden alınan öğretiler, kişinin belirli durumları algılama şeklini etkileyebilir. Eğer çevredeki yetişkinler sürekli olarak çaresizlik duyguları içindeyse, bu durum çocuğun da benzer duygular geliştirmesine neden olabilir.
Bu faktörler, öğrenilmiş çaresizlik duygusunun oluşumunu etkileyebilir. Ancak, bu duygudan kurtulmak mümkündür. Farkındalık, olumlu düşünce kalıplarını güçlendirmek, destek almak ve adım adım ilerlemek, öğrenilmiş çaresizlik duygusundan kurtulma sürecinde yardımcı olabilir.
Öğrenilmiş Çaresizlikten Kurtulma
Öğrenilmiş çaresizliği yenebilmek için Dr. Feldenkrais’in, “Amacımız, imkânsızı mümkün, mümkünü kolay, kolayı da zarif ve zevkli yapmanın yollarını bulmaktır,” özdeyişini kendimize bir yol gösterici olarak her an aklımıza getirerek başa çıkma rehberi olarak kullanabiliriz.
Bu durumla başa çıkmak için, kişinin kendi içindeki olumsuz düşünce kalıplarını fark etmesi ve bunları değiştirmeye çalışması önemlidir. Destek almak, özellikle terapi veya danışmanlık yoluyla, bu süreci kolaylaştırabilir. Ayrıca, başarısızlıkları kişisel olarak almamayı, olaylara daha objektif bir bakış açısıyla yaklaşmayı ve başarıyı adım adım parçalara bölmeyi öğrenmek, öğrenilmiş çaresizlik duygusunu azaltmaya yardımcı olabilir.
Öğrenilmiş çaresizlik, insanın hayatında geçici bir dönem olarak yaşanabilir ancak kişiye zarar veren bir durum haline geldiğinde, profesyonel yardım almak önemlidir. Bu sayede birey, bu duygularla başa çıkmayı öğrenerek daha sağlıklı bir zihinsel duruma kavuşabilir.
Öğrenilmiş Çaresizlik ile ilgili bir kaç örnek verelim
- Bir öğrenci, matematik sınavlarında sürekli başarısız olursa, matematik öğrenemeyeceğine ve sınavlarda başarılı olamayacağına inanmaya başlayabilir. Bu durumda, öğrenci matematik çalışmaktan vazgeçer ve sınavlara hazırlanmaz. Bu da onun başarısızlık kısır döngüsüne girmesine neden olur.
- Bir çalışan, iş yerinde sürekli mobbinge maruz kalırsa, işini yapabileceğine ve iş yerinde saygı göreceğine inancını kaybedebilir. Bu durumda, çalışan işini yapmaktan kaçınır, iş arkadaşlarıyla iletişim kurmaz ve iş yerinde mutsuz olur. Bu da onun iş performansını ve motivasyonunu düşürür.
- Bir kişi, ilişkilerinde sürekli aldatılırsa, sevgi bulabileceğine ve güvenebileceğine inancını yitirebilir. Bu durumda, kişi ilişki kurmaktan korkar, kendini yalnızlaştırır ve mutsuz olur. Bu da onun sosyal hayatını ve ruh sağlığını olumsuz etkiler.
