Tengri dini, Tengricilik Nedir? Gök Tanrı İnancı Özellikleri son zamanlarda çokca araştırılır oldu. Bunun sebebi ise çoğu kişilerin ilk defa duyduğu Tengri kelimesi idi. Tengri kelimesi türkçemidir ya da Tengri nedir bilmek isteyenler için kıca ama öz ayrıntılara geçelim.
Eski Türkler ve Moğollar tarafından yaygın olarak inanılmakta olan inanç olarak bilinen Tengri ne anlama gelmektedir hemen yazımıza başlayalım.
Tengri Nedir?
Eski Türkçe’de “Gök Tanrı” anlamına gelen tengri, Türklerin islamiyeti kabulünden önceki dönemlere ait inanıştan kalmadır. Bu inanca göre Gök’ün yüce ruhu Tengri’ydi.
Eski Türkçede Tanrı anlamına gelen Tengri, eski Türklerin ve Moğolların inancı olarak bilinmektedir. Tengri nedir sorusunun yanıtı şudur, Tengri, eski Türkçe kaynaklara göre Tanrı anlamına gelmektedir. Tengri, bugünkü Türkçedeki Tanrı kelimesinin eski söyleniş şeklidir. Orhun Yazıtları’nda ilk çözülen kelimelerdendir. Eski Türkçe‘de “Gök Tanrı” anlamına gelen tengri, Türklerin islamiyeti kabulünden önceki dönemlere ait inanıştan kalmadır. Bu inanca göre Gök’ün yüce ruhu Tengri‘ydi.
Ünlü Arap gezgin İbn Fadlan’ın naklettiğine göre o sıralarda İslâm’a henüz girmiş olan Oğuz Türkleri herhangi bir zorluk ile karşılaştıklarında bakışlarını gökyüzüne yöneltip “Bir Tengri.” derlermiş.
Tengricilik ise, Orta Asya’da yaygın olarak inanılmakta olan dini bir inanç olarak biliniyor. Bu inanca göre Gök’ün yüce ruhu Tengri’ydi. Kişiler kendilerini gök ata Tengri, toprak ana Ötüken ve insanları koruyan atalarının ruhları arasında güven içinde hissedip onlara ve diğer doğa ruhlarına dua ederlerdi. Büyük dağların, ağaçların ve kimi göllerin güçlü ruhları barındırdıklarına inanarak dualarını kimileyin bu cisimlere yöneltirlerse de bu cisimler tanrı kabul edilmezdi.
Sadece onun yeryüzündeki varlığının bir göstergesiydi. Göğün ve yer altının “yedi” katı olduğuna, her katta çeşitli ruhların var olduğuna inanılırdı. Türkler doğaya, ruhlara saygılı davranıp belli kurallara uyarak dünyalarını dengede tutmaları ile kişisel güçlerinin doruğuna varıp dışarıya yansıdığına inanırlardı. Eğer bu denge, kötü ruhların saldırısı veya bir felaketten dolayı bozulursa bir kamın yardımı ya da Tengri’ye verilen bir adak ile yeniden düzene sokulması gerektiğine inanılırdı.
Bu inancın kalıntılarını günümüzde Moğollarda (Lamaizmle birleşmiş şekilde) ve kimi hâlâ doğaya bağlı göçebe yaşam tarzı sürdüren Türk halklarında, örneğin Altay Türkleri, Çuvaşlar (Vattisen Yalı) ve Sahalarda; ayrıca da Finlandiya ve Macaristan‘da bulmak mümkündür. Ancak Tengriciliği çoktan bırakmış halklarda da bu inancın birçok parçası İslâm, Hristiyanlık, Budizm, Musevilik ya da Taoizm ile birlikte geleneksel kültür olarak hâlâ sürmektedir.
Örnek olarak ağaca çaput bağlama gibi gelenekler ve Türkiye Türkçesindeki “Utançtan yedi kat yerin dibine girdim” deyimi gösterilebilir. Yine ölen birisin ardından yapılan mevlid törenleri (haftası, kırkı, elli ikisi ve yılı diye de bilinir) Tengri dininden bugünkü Türklere geçmiş bir gelenektir. Yalnızca Müslüman Türklerde ve Müslüman Boşnaklarda mevlid okutulur. Müslüman Boşnaklar ise bu adeti Osmanlı döneminde Müslüman Türklerden edinmiştir. Genel olarak dini ne olursa olsun tüm Türk uluslarında Tengri dönemi gelenekleri görmek mümkündür.
Eski Türklerin ve Moğolların bugün Tengricilik adıyla bilinen geleneksel inancı, kısa zaman öncesine kadar Türk şamanizmi diye adlandırılıyordu. Ancak Şamanizm terimi artık yalnızca Sibirya’daki inanç sistemi için değil, bütün dünyadaki ilkel inançlar için kullanıldığından 1990’lardan beri Türklerin ve Moğolların geleneksel inancı için Batılı bilimciler arasında Tengrizm adı giderek yaygınlaşmaktadır.
Tengri dini Nedir?
Tengriciliğe göre Gök Tanrı (Kök Tengri) ya da Gök’ün yüce ruhu olarak kabul edilmektedir. Bunun yanı sıra Orhun Yazıtları’nda ilk çözümlenen sözcük olarak kabul edilmektedir. Yer Tengri Gök Tengri’nin torunu, Kayra Han’ın oğlu, Ülgen’in kardeşi ve Erlik’in amcasıdır. Gök Tengri ise Kayra Han’ın babası, Yer Tengri’nin dedesi ve Ülgen’in dedesi olarak bilinmektedir. Ayrıca Erlik’in de büyük dedesidir. Tengri, eski Türkçe kaynaklarda ‘Tanrı’ anlamına gelmektedir. Bugünkü anlamı ile e yine Tanrı olarak kullanılmaktadır.
Türklerin en eski dini olarak Gök Tengri dini ön plana çıkmıştır. Şamanizm ise Şaman denilen mistik bir tipin iyileştirme, ruhlar âlemi ile ilişkiye geçme, trans ve vecd tekniklerini uygulama gibi pratikleri etrafında oluşmuş olan bir inanış olarak tespit edilmiştir. Türklerin İslâmiyet’ten önce bütün Türk topluluklarında yaygın ve uzun süreli dinleri Gök Tanrı dinidir.
Tengri İnancı Nedir?
Kişiselleştirilmeyen Gök Tanrısı ya da Gök’ün tanrısal yüce ruhu olarak bilinen Tengri inancına göre doğadaki tüm nesneler birer dine sahiptir. Buna Animizm denilmektedir. Tengri ise bunların en yücesi ve en büyükleridir.İklim doğrudan Tengri’nin isteğine göre değişmekte, dünyadaki tüm denge Tengri ile sağlanmaktadır. İklimlerin doğal süreçleri, dünyanın korunması, iklim devinimleri, onun tarafından sağlanmaktadır. Diğer tanrısal varlıklar ise Tengrici toplumların mitolojilerinde ve kamlarının dualarında insanlara benzer kişiselleştirilmiş bir şekilde tanımlanmaktadır. Fakat Tengri, kişiselleştirilemez, zamansız ve sonsuz mavi Gök olarak anılmaktadır.
Orta Asya’nın uçsuz bucaksız bozkırlarında yaşayan Eski Türklerin inancı, Gök Tanrı = Kök Tengri inancıdır. Eski Türkçede Tanrı sözcüğü Tengri biçiminde söylenirdi (ayrıca Tengri sözcüğü, gök anlamına da gelirdi). Eskiden Kök olarak söylenen gök sözcüğünün ise Eski Türkçede üç anlamı vardı: Biri bugünkü kullandığımız anlamı ile gök, gökyüzü; biri, yine bugünkü kullandığımız anlamı ile mavi renk; biri de, bugün kullanmadığımız anlamı ile ulu, yüce, kutsal. İşte Kök Tengri/Gök Tanrı deyiminde geçen kök/gök sözünün taşıdığı anlam ulu, yüce, kutsaldır. Buna bağlı olarak da, Kök Tengri/Gök Tanrı deyimi Ulu Tanrı, Yüce Tanrı anlamlarına gelir.
Tengricilik Nedir?
Tengricilik, Gök Tanrı inancı olarak da ifade edilebilmektedir. Eski Türkler ve Moğolar tarafından inanılan bir inanç olarak bilinmektedir. Tengricilik oldukça eski bir tarihe dayanan İslamiyet öncesi bir inanış biçimi olarak adlandırılabilir. Tengricilik, Orta Asya’da yaygın olarak inanılmakta olan dini bir inanç olarak ifade edilebilir.
Türkler, herşeyi görüp gözeten, bilip işleyen ve mekânı gökler olarak tanımlanan bir Tanrı olduğuna inanılmış ve Türk Hakanları’nın da bu Tanrı tarafından yetkilendirildiği düşünülmüştür.
Bu inanca göre ruh ölümsüzdür. Ölenlerin iyilerinin uçmak’a (cennet kavramının karşılığı) gideceğine inanılırken, kötülerin tamu’ya (cehennem kavramının karşılığı) yedi kat yerin dibine gideceği dile getirilmiş ve tabiata saygılı olunduğu ve töreye uyulduğu sürece Tanrı’nın kendilerinden razı olacağına inanılmıştır.
Gök Tanrı İnancı Nedir?
Gök tanrı inancı, Orta Asya’da yaşamış olan eski Türklerin inancı olarak biliniyor. Gök tanrı inancı aynı zamanda Kök Tengri inancı olarak da söyleniyor. Gök Tanrı teriminin aynı zamanda Ulu Tanrı anlamınada geldiği belirtiliyor. Gök tanrı inancında yaratıcının tek olduğuna inanılmaktadır. Gök Tanrı İnancı, Türkler tarafından sahip olunan bir inanıştır.
Gök tanrı inancına göre, sonsuz göğün ruhudur ve eşi benzeri yoktur. Aynı zamanda Gök Tanrı inancına göre günlük yaşam olaylarına müdahale edilmez. Ancak yaşanılan olumsuz durumlarda örneğin savaş olması gibi durumlarda kendisinden yardım istenilir.
Tengri kelimesi Türkçe midir?
Tengri (Eski Türkçe): Gök (tanrısı). Eski Türkçe kaynaklarda Gök anlamına geliyor. Aynı cümle bilinmeyen bir zamandan beri bugünkü anlamı ile Tanrı biçiminde kullanılıyor.
Türk Tarihinde Tengricilik – TRT Avaz izzlemek için tıklayınız.
